hatmi (althaea
officinalis) : Ebegümecigillerden;
büyük, yuvarlak, yumuşak yapraklı ve uzun köklü
bir bitkidir. Çiçekleri beyazımsı mor veya
pembedir.
Hekimlikte kökü ve yaprakları
kullanıllır. İçeriğinde fazla miktarda müsilaj
vardır. Çiçekleri Temmuz ve Ağustos aylarında,
kökleri ise Sonbahar aylarında toplanıp,
kurutulur.
Faydası : Nezle ve bronşitin sebep
olduğu şikayetleri giderir. Ağız, boğaz ve diş
eti iltihaplarını iyileştirir. Bağırsak
iltihaplarını giderir. Sancıları dindirir.
Dövülmüş hatmi taneleri, vücuda sürülecek
olursa, sivrisinek ve böcek sokmalarını
önler.
havlıcan
(alpinia) : Zencefilgillerden, ıtırlı
bir bitkidir. Doğu Asya'da yetişir. Kök sapları
baharat olarak kullanılır. İçeriğinde 'Alpinol'
ve 'Alpinin' gibi maddeler vardır.
Faydası : İştah açar. Tükürük
ifrazatını artırır. Göğsü yumuşatır. Vücudun
güçlenmesini sağlar. Mide, bağırsak gazlarını
önler. Mideyi kuvvetlendirir. Hava yutmayı
önler. Grip ve soğuk algınlıklarında vücudun
ısınmasını sağlar. Baş ağrısı ve baş dönmelerini
dindirir. İdrar söktürür. Romatizma ve nikrisin
şikayetlerini hafifletir.
hayıt (ayıt) : Mineçiçeğigiller familyasından; batı ve güney
Anadolu'da yetişen bir ağaçtır. Haziran - Temmuz
aylarında mor renkli çiçekler açar. Dalları ve
yapraklarında, uçucu ve sabit yağ, tanen,
sineol, şekerleri kristalize maddeler ve bir
glikozit vardır.
Faydası : İdrar söktürür.
Sancıları keser. Aybaşı kanamalarını düzenler.
Anne sütünü artırır. Hazımsızlığı giderir. Karın
ağrısını ve ishali keser. Ayak şişlerini
indirir. Akrep ve arı sokmalarında
faydalıdır.
hindiba (güneğik)
: Hindiba familyasının örnek bitkisidir.
Çiçekleri sarıdır. Yaprakları az ve küçüktür.
Sapı yoktur. Kökü uzundur. Kökünün dışı beyaz,
içi esmer renktedir. Sütlü, acı bir suare ifraz
eder. Yaprakları haşlanıp, salata gibi yenir.
Kökü de, dövülerek kahve yapılır veya kahveye
karıştırılır. Lezzeti mayhoşumsudur. Ak ve kara
olmak üzere iki çeşidi vardır. Hekimlikte
yaprakları ve kökü kullanılır.
Faydası : İdrar söktürür. Egzama,
güneş yanıkları, akrep ve arı sokmasında
faydalıdır. Balgam söktürür. Nikris ağrılarını
dindirir. Böbreklerdeki kumların dökülmesine
yardımcı olur. Vücuda kuvvet verir.
hurma (şecere-i
temir) : Hurmagiller familyasından
sıcak ülkelerde yetişen bir ağacın meyvesidir.
Ağacın boyu 30 metre kadardır. Gövdesi sütun
biçimindedir. Yaprakları büyük ve
dilimlidir.
Faydası : Bedeni ve zihni
gelişmeyi sağlar. Besleyicidir. Kansere karşı
koruyucudur. Zihni yorgunluğu giderir. Anne
sütünün, bol ve besleyici olmasını sağlar. Boğaz
ağrılarını keser. Bronşit, öksürük ve soğuk
algınlığının şikayetlerini giderir. Kemik
hastalıklarında faydalıdır.
Ihlamur
(tilia) : Ihlamurgiller
familyasından; kerestesi güzel, bir gölge ağacı
ve bunun kurutularak çay gibi haşlanıp içilen
güzel kokulu çiçeğidir. Temmuz ve ağustos
aylarında toplanıp, kurutulur. Birçok çeşidi
vardır.
Faydası : Sinirleri
kuvvetlendirir, sinir bozukluğunu giderir. Uyku
verir. Kan dolaşımının normal olmasını sağlar.
Kansızlığı giderir. Kalp kifayetsizliğinde
faydalıdır. Damar kireçlenmesini önler.
Böbrekleri ve mesaneyi temizler. İdrar söktürür.
Kum döker, taş oluşmasını önler. Ter söktürür.
Grip ve soğuk algınlığının şikayetlerini
giderir. Göğsü ve bronşları yumuşatır. Mide
ifrazatını artırır. Balla karıştırılıp içilirse,
mide ülserine faydalıdır. Kabızlığı ve bağırsak
spazmını giderir. Boyun ve yüze güzellik verir.
Burkulma ve ezilmelerde ağrıyı keser. Saç
dökülmesini önler.
ısırgan (urtica
urenus) : Isırgangillerden
ilkbaharda yetişen, her tarafı sert tüylerle
kaplı bir büyük ottur. Tüylerinin içeriğinde
formik asit vardır. Sürüldüğü yeri kaşındırır ve
yakar. Tohumları da kullanılır.
Faydası : Dıştan tatbik edildiği
zaman, iç organlarda biriken kanı çeker.
Romatizma ve mafsal ağrılarını dindirir. Burun
kanamasını keser. Egzamanın şikayetlerini
giderir. Aybaşı kanamalarının düzenli olmasını
sağlar. Böbrek kumlarını döker. Balgam söktürür.
Haricen tatbik edildiği zaman, dalak
hastalıklarına ve çıbanlara da
faydalıdır.
ıspanak (spinacia
oleracea) : Ispanakgiller
familyasından; kış sebzesi olarak yetiştirilen
bir bitkidir. İçeriğinde demir, vitaminler ve
enzimler bulunur.
Faydası : Vücudun dayanıklılığını
artırır. Kansızlığı ve gelişme bozukluğunu
giderir. Soğuk algınlığına karşı korur. Kalp ve
gelişme bozukluğunu giderir. Kalp adalelerini
kuvvetlendirir. Ruhi çöküntünün sıkıntılarını
giderir. Kan miktarını artırır. Ağız, boğaz ve
göğüs hastalıklarında faydalıdır. Kanser ve
veremden korur. Hamilelerde faydalıdır. Doğacak
bebeğin güçlü olmasını sağlar. Yara, yanık ve
dolamada da faydalıdır. Dişlerin çürümesini
önler. Şişmanlık ve şeker hastalığına da
faydalıdır.
incir (yemiş)
: Dutgillerden asıl vatanı Akdeniz kıyıları olan
yaprakları geniş ve dilimli bir ağacın
meyvesidir. Armut biçiminde ve büyüklüğünde
yumuşak, çekirdekleri darı şeklinde tatlı bir
yemiştir.
Faydası : Bağırsakları yumuşatır.
Kabızlığı giderir. Mide tembelliğini tedavi
eder. Vücudu ve sinirleri kuvvetlendirir. Enerji
verir. Nekahat devresini kısaltır. Bronşit,
öksürük ve boğaz ağrılarında faydalıdır.
Bronşları yumuşatır. Çıbanların olgunlaşmasını
sağlar. Lapası, yanık ağrılarını keser.
Dallarından akan süt, nasır ve siğilleri
giderir. Basurda faydalıdır. Nezle ve sıtmada da
kullanılır.
Kabak (cucurbita)
: Kabakgiller familyasından, meyvası sebze
olarak kullanılan, otsu bir bitki cinsidir. Kökü
saçak şeklindedir. Gövdesi sürüngen, köşeli,
ince ve çok uzundur. Üzerinde sert ve kısa
tüyler bulunur. Yaprakları büyük, kaba, tüylü;
çiçekleri sarıdır. Meyvesi, etli ve suludur.
İçinde kabak çekirdeği denilen pek çok tohum
vardır.
Faydası : İdrar söktürür ve idrar
tutukluğunu giderir. Böbrek ve mesane
iltihaplarını temizler. Prostattan doğan
şikayetleri giderir. Mide ve bağırsaklara
yumuşaklık verir, kabızlığı giderir. Basuru
olanlar için faydalıdır. Yüksek tansiyonu
düşürür. Göğsü yumuşatır, öksürüğü keser.
Helvacıkabağının çekirdekleri bağırsak
kurtlarının düşmesine yardımcı olur. Lapası
dıştan tatbik edilecek olursa boğaz ağrılarını
ve kadınlarda görülen akıntıyı keser.
kafuru (kafur) :
Tabiatta, bir çok bitkide bulunur. Tıpta
kullanılan kafuru 'Japonya Kafuru'dur.
'Cinnamomun Camphorea' ağacının odunu, su
buharıyla distile edilerek elde
edilir.
Kafuru renksiz, şeffaf, billuri
yapılı, gevrek parçalarıdır. Kokusu hususi ve
keskin, lezzeti sonradan serinlik veren acı ve
yakıcıdır. 204 santigrat derecede kaynar. Adi
sıcaklıkta uçar. Suda çok az erir. Alkolde,
eterde, kloroformda, benzolde ve yağlarda çok
erir.
Faydası : Kan dolaşımını
kuvvetlendirir. Beyni ve sinirleri uyarır. Kalp
yetersizliğini giderir. Solunum sistemini
uyarır. Bronşların ifrazatını arttırır. İspirto
ile karıştırılmış kafuru, ağrıları ve
kepeklenmeyi keser. Akciğer hastalıklarında
faydalıdır. Ateşli hastalıklarda, uyuşturucu
maddelerde zehirlenmelerde ve gece
terlemelerinde de kullanılır. Tıpta kafurulu
yağ, kafurulu ispirto gibi terkipler
kullanılır.
kahve (coffea) :
İkiçenekliler sınıfının, kökboyasıgiller
familyasından, vatanı Afrika olan, fakat Asya ve
Amerika'nın tropik bölgelerinde yetiştirilen, 20
kadar çeşidi olan bir ağaçtır.
En çok bilineni Arabistan
kahvesi'dir. 7-8 metre boyunda bir ağaçtır.
Yaprakları sivri uçlu olup, kenarları
dalgalıdır. Çiçekleri beyaz ve hoş kokuludur.
Meyvesi kiraza benzer; içinde ince iki çekirdek
bulunur. Her çekirdeğin içinde aynı şekilde bir
tohum vardır. Tohumlarında, kafein alkoloidleri
vardır.
Faydası : Kandolaşımını sağlar.
Uykuyu kaçırır, düşünmeyi kolaylaştırır.
Yarımbaş ağrılarını dindirir. Uyuşturucu
maddelerle zehirlenmelerde faydalıdır. Boğmaca
öksürüğünü keser. Nikris ağrılarını teskin eder.
Tansiyonu yüksek olanların kahve içmemesi
tavsiye edilir. Ayrıca fazla miktarda
içildiğinde uykusuzluk, sinir bozukluğu ve
çarpıntı yapar.
kantaron
(kantariyyon) : İkiçenekliler
sınıfının, bileşikgiller familyasından, bütün
dünyada, özellikle ılıman bölgelerde yaygın olan
çok yıllık veya bir yıllık bitkidir. Kırmızı,
sarı, mavi ve nadiren beyaz çiçekli olanı
bulunur. Kökü acıdır. Bu türüne 'Büyük Kantaron'
da denir. Çoğunlukla kökü kullanılır. Yaz
aylarında toplanıp kurutulur.
Faydası : Vücudu kuvvetlendirir.
Ateşi düşürür. İştah açar, hazmı kolaylaştırır.
İshali keser. Nekahat devresini kısaltır. Nezle
ve bronşite faydalıdır. Öksürüğü keser. Mide
ağrılarını dindirir. Yaraların iyileşmesinde
yardımıcı olur. Astım, mide ülseri, midede asit
fazlalığı, akciğer hastalıkları, damar sertliği
ve sinir iltihaplarında da
faydalıdır.
karabiber (dar-i
fülfül) : İkiçenekliler sınıfının,
karabibergiller familyasından, vatanı Doğu
Hindistan olan, yaprak dökmeyen tırmanıcı bir
bitkidir. Yaprakları yürek biçiminde ve
damarlıdır. Çiçekleri sarkıktır. Meyveleri
küçük, toparlak ve sapsızdır.
Faydası : Mideyi ısıtır. İştah
açar. Hazmı kolaylaştırır. Mide ve
bağırsaklardaki mikropları öldürür. Gaz söktürür
ve gaz birikmesine engel olur. Şeker
hastalığının ilerlemesini durdurur. İdrar
söktürür. Enerji verir. Cinsel istekleri
kamçılar. Sinirleri kuvvetlendirir. Yiyeceklerde
baharat olarak kullanılır.
Damar sertliği, yüksek tansiyon,
egzama, üremi, bağırsak iltihabı ve romatizmadan
şikayet edenler, mümkün olduğu kadar az
kullanmalıdırlar.
karanfilağacı
(caryophyllus aromaticus) :
Mersingiller familyasından anayurdu Molük
adaları olan ve birçok tropik ülkelerde ve
başlıca Zengibar, Filipinler ve Hindistan'da
yetiştirilen, kış aylarında yaprak dökmeyen bir
ağaçtır. Çiçeğinin tomurcuklarına karanfil
denir. Baharat olarak kullanılır. Çiçeklerinden
elde edilen karanfilyağının içeriğinde
hidrokarbür, euganol, salisilik asid ve
karyofilin vardır. Güzel kokuludur. Tadı acıdır.
Baharat olarak kullanılır.
Faydası : Mikropları öldürür.
Ağrıları dindirir. Sinirleri uyarır. Hazmı
kolaylaştırır. Koku giderir. İştah açar. İshali
keser. Bedeni ve zihni yorgunlukları giderir.
Cinsel arzuları kamçılar. Doğumu kolaylaştırır.
Karanfil esansı diş macunlarında
kullanılır.
karnabahar
(karnabit) : Turpgillerden; vatanı Doğu
Akdeniz bölgesi olan 2 yıllık otsu bir bitkidir.
Yaprakları koyu yeşil, çiçekleri beyaz veya
sarımtıraktır. Kış sebzelerindendir. Lahanaya
benzer. Aslında, lahananın çiçek saplarının
kısalıp etlenmesiyle lahanadan türemiştir. Yenen
kısmı, henüz açmamış yoğun çiçek durumudur.
Yurdumuzda; güzlük turfanda karnabahar, kışlık
karnabahar ve mart karnabahar olmak üzere üç
çeşidi vardır. Fosfor ve vitamin bakımından çok
zengindir.
Faydası : Zihin yorgunluğunu
giderir. Cinsel gücü arttırır. Sinirleri
kuvvetlendirir. İdrar söktürür. Dalak
hastalıklarına iyi gelir. Şeker hastalarına
faydalıdır. Kalp hastalıklarında şikayetlerin
azalmasında yardımcı olur.
katırtırnağı (genista
luncea) : Baklagiller familyasından;
dik duran çalı halinde, her zaman yeşil olan
odunsu bir bitki cinsidir. Genç sürüngenler,
narin yapılıdır. Üzerinde çok sayıda yaprak
bulunur veya yapraksızdır. Çiçekleri
sarıdır.
Faydası : İdrar ve balgam
söktürür. Hazmı kolaylaştırır. Böbrek ve safra
kesesi taşlarının düşürülmesine yardım eder.
Mesane hastalıklarını tedavi eder. Romatizma ve
nikriste de faydalıdır. Kabızlığı giderir. Kalp
hastalıklarında da kullanılır.
kavun (cucumis
melo) : Kabakgiller familyasından;
vatanı Küçük Asya olan, sürüngen gövdeli, iri
meyveli bir yıllık bir bitkidir. Yaprakları
oldukça büyüktür ve yürek biçimindedir.
Çiçekleri, yapraklarının koltuğundan çıkar.
Meyvesi sulu ve güzel kokuludur.
Faydası : Sinirleri yatıştırır.
Rahat bir uyku verir. Böbrekleri ve kanı
temizler. Cide temizlik verir. İdrar söktürür.
Böbreklerdeki kum ve taşların dökülmesine yardım
eder. Nikris ve romatizma şikayetlerinin
hafiflemesini sağlar. Akciğer veremi ve
kansızlıkta da faydalıdır. Kabızlığı giderir.
Basur memelerinin şikayetlerini azaltır. Vücuda
serinlik verir. Mide ve bağırsaklarda ülser veya
iltihap olanlarla, şeker hastaları ve yüksek
tansiyonlular yememelidir.
kedinanesi (yabani
sümbül) : Ballıbabagiller
familyasından; kırlarda yetişen beyaz ve
pempemsi çiçekli bir bitkidir. İstanbul ve İç
Anadolu bölgesinde görülür. Kediler çok
sever.
Faydası : Hazım sistemini
düzeltir. Hazmı kolaylaştırır. Mide ve bağırsak
gazlarını söktürür. Karın ağrılarını giderir.
Astım grip ve bronşitin sebep olduğu nefes
darlığını geçirir. İdrar söktürür. Bağırsak
solucanlarını düşürür. Ağrılı aybaşı
kanamalarında faydalıdır. İktidarsızlığı
giderir. Sinirleri yatıştırır.
kekik (thymus) :
İkiçenekliler sınıfının, ballıbabagiller
familyasından; odunsu saplı, karşılıklı küçük
yapraklı, sürüngen, çok yıllık timol kokulu
alçak bir bitkidir. İçeriğinde thymol
vardır.
Güney Amerika'da yetişen thymus
vulgaris türünden hafif sarı renkli uçucu
kekikyağı elde edilir. İçeriğinde timol ve
karvakrol vardır. Midevi, idrar söktürücü ve
antiseptik olarak kullanılır.
Yurdumuzda yabani kekik ve başlı
kekik çok miktarda yetişir. Ancak mercanköşk
türlerinin çoğu da kekik yerine
kullanılmaktadır.
Faydası : Bedeni kuvvetlendirir.
Hazmı kolaylaştırır. İştahsızlığı giderir.
Sinirleri kuvvetlendirir. Kalp çarpıntılarını
keser. Yemeklerin bozulmasını önler. Bağırsak
iltihabını iyileştirir. Salgı bezlerinin düzenli
çalışmasını sağlar. İdrar söktürür. Aybaşı
kanamalarının düzenli olmasını sağlar. Bağırsak
solucanlarının düşürülmesine yardım eder.
Böbreklerde ve mesanedeki mikropları öldürür.
Cinsel isteği kamçılar. Tansiyonu geçici olarak
yükseltir. Hastalıklara karşı direnme gücünü
artırır. Çocuklarda görülen kansızlığı giderir.
Kan dolaşımını düzenler. Müzmin öksürük, astım,
bronşit ve iltihaplı zatülcenp'e faydalıdır.
Grip, beyin nezlesi ve anjinde şikayetlerin
azalmasına yardımcıdır. Kekik suyu ile banyo
romatizma ağrılarını dindirir. Kandaki şeker
miktarını azaltır. Hamileler ve guatrı olanlar
kullanmamalıdır.
kereviz (apium
graveolens) : Maydanozgiller
familyasından, kökleri ve yaprakları sebze
olarak kullanılan kokulu, iki yıllık bir
bitkidir. İçeriğinde sedanonik anhidrit,
sedanolin, limonen, palmirik asit, gayakol gibi
maddeler vardır. Yaprakları ve baş kısmı
kullanılır.
Faydası : Uyarıcı ve idrar
söktürücüdür. İktidarsızlığı giderir. Cinsel
istekleri kamçılar. Şeker, guatr ve yüksek
tansiyonda faydalıdır. Böbrek, akciğer ve
karaciğer hastalıklarını önler. Mideyi
kuvvetlendirir. İştah açar. Sürmenajda
faydalıdır. Sinir yorgunluğunu giderir. Kanı
temizler. Karaciğer şişliğini giderir.
Böbreklerdeki kum ve taşların dökülmesinde
yardımcı olur. Safra ifrazatını düzenler. Nikris
ve romatizmada faydalıdır. Susuzluğu keser ve
vücuda serinlik verir. Kalp hastalarına tavsiye
edilir. Ses kısıklığını giderir.
kestane (castanea
vesca) : Kayıngiller familyasından;
kışın yapraklarını döken, 25 - 30 metre boyunda
bir ağaçtır. Yaprakları geniştir. Meyveleri
iridir.
Faydası : Kabuklarının suda
kaynatılması ile hazırlanan ilaç; ateş düşürür
ve sinirleri yatıştırır. Meyvesi, kasları
kuvvetlendirir. Kan dolaşımını düzenler. Bedeni
ve zihni yorgunluğu giderir. Varis ve basur
memelerinin meydana gelmesini önler. Karaciğer
yorgunluğu ve şişliğini geçirir. Kansızlığı
giderir. Mideyi kuvvetlendirir. Damar sertliği
ve yüksek tansiyondan şikayet edenlerle, şeker
hastaları yememelidir.
kınakına
(kontestozu) : Kökboyasıgiller
familyasından; anayurdu Peru ve Bolivya olan ve
sanayii bitkisi olarak Cava, Güney Hindistan,
Kolombiya, Seylan, Guatemala, Kamerun ve Kongo
gibi tropikal ülkelerde yetiştirilen 15-20 metre
boyunda bir ağaçtır. Kabuğundan kinin çıkarılır.
Kınakınanın içeriğinde kinin, kinidin, kinşonin,
singol, kupreol gibi maddeler vardır. Gövde, kök
ve kabukları kullanılır. Tadı acıdır.
Faydası : Ateş düşürür. Sıtmayı
tedavi eder. Tifoda faydalıdır. Ağır ve mikroplu
hastalıkların nekahat devresini kısaltır. Cilt
kaşıntılarında faydalıdır. İştah açar. Kuvvet
verir. Kabızlığı giderir. Kinidin alkoloidi
taşikardide kullanılır. Vücuda kuvvet
verir.
kırmızıbiber (guinea
pepper) : Olgunlaşak kızarmış yıllık
biberin kurutularak toz haline getirilmiş
şeklidir.
Faydası : Hazmı kolaylaştırır.
Mide tembelliğini giderir. İştah açar. Kusmayı
önler. İshali keser. Mide ve bağırsaklarda gaz
birikmesini önler. İshali keser. İdrar ve ter
söktürür. Cinsel istekleri kamçılar. Grip ve
soğuk algınlığında faydalıdır. Merhemi lumbago,
nevralji ve romatizmada faydalıdır. Egzama,
yüksek tansiyon, üremi veya damar sertliğinden
şikayet edenler kullanmamalıdır.
kimyon (kyminon)
: Maydanozgiller familyasından; Mayıs - Haziran
aylarında bayez veya pembemsi çiçekler açan, 15
- 20 cm boyunda, bir yıllık otsu bir bitkidir.
Anavatanı Mısır'dır. Yaprakları dar ince
şeritler halinde parçalıdır. Çiçekleri 3-5 saplı
şemsiye durumundadır. Meyveleri ovaldir.
İçeriğinde, reçine, sabit ve uçucu yağlar
vardır. Keskin, hoş kokuludur. Tohumları baharat
olarak kullanılır.
Faydası : İştah açar. Hazımsızlığı
giderir. Mide ve bağırsaklarda gaz birikmesini
önler. Birikmiş gazı söktürür. Hava yutmayı
önler. Sinirleri yatıştırır. Sinirsel
başdönmelerini keser. Anne sütünü artırır.
Aybaşı kanamalarının düzenli olmasını sağlar.
İdrar söktürür. Yüksek tansiyonu düşürür.
Bağırsak solucanlarının düşürülmesine yardımcı
olur. Romatizma ve şişmanlıkta faydalıdır.
Hamileler kullanmamalıdır.
kiraz (prunus
avlum) : Gülgiller familyasından;
anayurdu Asya olan, düz kabuklu bir çeşit ağaç
veya ağaçcıktır. Genellikle yapraklanmadan önce
çiçek açar. Meyvesi, etli ve tek çekirdeklidir.
Ev ilaçlarında sapları, meyvesi, kabuğu ve
çiçekleri kullanılır.
Faydası : İdrar söktürür.
Böbreklerde biriken zararlı maddelerin
atılmasına yardımcı olur. Kabızlığı giderir.
Kanın temizlenmesine yardım eder. Nikris,
romatizma, damar sertliği ve mafsal
kireçlenmesinde faydalıdır. Karaciğer şişliğine
iyi gelir. Safra akışını normale döndürür.
Sivilceleri önler. Susuzluğu giderir.
Kabukları ishali keser. Ateşi
düşürür. Çiçekleri göğsü yumuşatır ve öksürüğü
giderir.
kişniş (kişniç) :
Maydanozgiller familyasından; Haziran - Ağustos
ayları arasında pembe beyaz renkli çiçekler
açan, 30 - 50 cm boyunda, oldukça fena kokulu
bir yıllık otsu bir bitkidir. Nemli çayır ve
sırtlarda yetişir. Yaprakları açık yeşil renkli
ve tüylüdür. Çiçekleri, dallarının uçlarında
şemsiye şeklinde toplanmıştır. Meyveleri
nişasta, tanen, şekerler ve uçucu yağ taşır.
Kişniş şekeri, likör yapımı, pastacılık ve
eczacılıkta kullanılır.
Faydası : İştah açar. Bağırsak
gazlarını giderir. Sinirleri yatıştırır. Hazmı
kolaylaştırır. Sinirsel baş ağrılarını keser.
Karın ağrılarını giderir. Cinsel arzuyu
kamçılar. Aybaşı kanamasını düzenler. Doğumu
kolaylaştırır. Sürmenajda faydalıdır. Bayat
yiyeceklerin zararını azaltır. Fazla miktarda
yenirse zararı görülür.
kuşkonmaz
(asparagus) : Zambakgiller
familyasından; çalı veya yarı çalı halinde
odunsu, çoğu sarılıcı, bazı türleri de otsu olan
Asya, Afrika ve Akdeniz bölgesinde yetişen bir
bitkidir. Yaprakları pul gibi ve almaşık
dizilişlidir. Çiçekleri küçüktür. Renkleri
yeşilimsi veya beyazdır. Meyveleri üzümsüdür.
150 kadar türü vardır. Tıbbi kuşkonmaz Trakya ve
Doğu Anadolu'da yabani olarak yetişir. Çiçekleri
sarımsı yeşildir. Meyvesi kırmızıdır. Kök ve
rizomlarında şekerler, mannit, koniferin,
asparajin A ve C vitaminleri vardır. Hekimlikte
toprakta sürünen gövdesi, kökü ve tomurcukları
kullanılır. İlkbahar aylarında toplanıp
kurutulur.
Faydası : Kalp hastalıklarından
doğan ödemleri giderir. İdrar söktürür. İdrar
yollarını temizler. Sinirleri kuvvetlendirir.
Kanı temizler. Karaciğer ve böbreklerin muntazam
çalışmasını sağlar. Karaciğer şişliğini indirir.
Dalak hastalıklarında faydalıdır. Zihin
yorgunluğunu giderir. Sivilce ve egzamanın
iyileşmesinde yardımcı olur. Kandaki şeker
miktarını düşürür. El ve ayaklarda görünen
şişlikleri indirir. Bel soğukluğu böbrek ve
mesane iltihabı olanlarla, çok sinirli
kimselerin kullanmaması gerekir.
kuzukulağı
(rumex) : Karabuğdaygiller
familyasından; nemli kırlarda yetişen,
genellikle bir kaç yıl yaşayan, yeşil veya
firfiri renkte orsu bir bitki cinsidir.
Yaprakları hafifçe kabarık ve geniştir.
Meyveleri üç köşeli veya yassıdır. Yurdumuzda
yetişen türleri; Labada, büyük kuzukulağı, küçük
kuzukulağı gibi çeşitleridir. Ev ilaçlarında
büyük ve küçük kuzukulağının yaprakları
kullanılır.
Faydası : Yaprakları ile salata
yapılıp, yenir. İdrar söktürür. Mide
şişkinliğini giderir. Egzamalar üzerine kompress
yapılır. Romatizmalılar, böbreklerinden hasta
olanlar, yememelidir.
lahana (brassica
oleracea) : Turpgiller familyasından
iri ve kalın yapraklı bir bitkidir. En çok
yetiştirileni baş lahanadır. Yurdumuzun bütün
bölgelerinde yetişir. Başlıca çeşitleri: Kemer
lahanası, Batman lahanası, köse lahanası,
Brüksel lahanası ve kara lahana. Lahana C
vitamini bakkımından zengindir. Yapısında kükürt
bulunur. Çiğ olarak yemek veya sıkarak suyunu
içmek daha faydalıdır.
Faydası : Kansızlığı giderir.
İdrar söktürür. Vücutta biriken zehirli
maddelerin atılmasını sağlar. Mide ve bağırsak
yaralarını yumuşatır. Kabızlığı giderir. Kandaki
şeker miktarını düşürür. Vücudu hastalıklara ve
kansere karşı korur. Göğüs ucu çatlaklarını
giderir. Sarılık ve safra kesesi hastalıkları
için iyidir. Astımda faydalıdır. Romatizma,
siyatik, lumbago ve Apsede yararlıdır. Ses
kısıklığını giderir. İştah açar. Guatr olanlar
yememelidir.
lavantaçiçeği
(lavandula) : Ballıbabagiller
familyasından; çalı görünüşünde, dip kısmı
odunsu bir bitkidir. Çiçekleri mavi veya morumsu
ya da koyu kırmızıdır. Kokusu güzeldir. Karabaş
lavantaçiçeği denilen türü yurdumuzda
vardır.
Faydası : Kaynatılmış suyu uyarıcı
ve midevidir. Küçük bir torba içinde dolaplara
konan lavanta çiçekleri, elbise ve çamaşırları
böceklerden korur. Banyo suyuna güzel koku
verir. Lavanta kolonyası vücudu ferahlatır.
Ateşi düşürür.
limon (lemon) : Limonağacının açık sarı renkli, yumurta biçiminde, kabuğu güzel kokulu, suyu ekşi olan meyvesidir. Kabuklarından limon esansı çıkarılır. C vitamini, şeker, müsilaj, sitrik asit ve tuzları bakımından zengindir.
Faydası : Ateşi ve tansiyonu düşürür. Kanı temizler. Susuzluğu giderir. Kalbi kuvvetlendirir. Damar sertliği ve romatizmada faydalıdır. Gribin çabuk atlatılmasını sağlar. Mide, bağırsak ve idraryollarındaki mikropları öldürür. Gıda zehirlenmesini önler. İdrar söktürür. Böbrek ve mesane kum ve taşlarının düşürülmesine yardımcı olur. Yüzdeki sivilceleri geçirir. Cildin güzelleşmesini sağlar. Karaciğer hastalıklarında faydalıdır. Dişleri beyazlatır ve diş etlerini kuvvetlendirir. Nezlede şikayetleri geçirir. Skorbüt hastalığında faydalıdır. Boğaz ve bademcik iltihaplarının giderir. İshali keser. Kansızlığı önler. Fazla aybaşı kanamasını önler. Nasırları söker. Mide ağrılarını dindirir. Baş ağrılarını ve vücut ağrılarını keser. Yüz çillerinde faydalıdır.
mantar (fütr) :
Boy, biçim ve bölge bakımından büyük
değişiklikler gösteren, yüz bin kadar çeşidi
bulunan bir çeşit bitkidir. Karada ve tatlı
sularda yaşarlar. Mantarların içinde tıbbi
etkileri olanlar, gıda olarak kullanılanlar,
zehirlenmelere sebep olanlar, hayvanlarda ve
bitkilerde hastalık yapanlar, antibiyotik madde
oluşturanlar ve kimya sanayiide kullanılanlar
vardır.
Yenen mantarların çoğu bazitli
mantarlardır. Bunların 500 kadar cinsi ve 13500
kadar türü vardır. Sporları şişkin bir hif ucunda 4
tane olarak meydana gelir. Makbul olan türü
şemsiye mantarıdır. Büyük ve göz alıcı bir
şekildedir. Şapkası başlangıçta yuvarlak veya
yumurta biçimindedir. Sonradan çan, şemsiye veya
tabak şekline döner. Rengi beyazımtırak gri ile
esmerimtırak gri arasında değişir. Çapı 25-30 cm
kadardır. Eti yumuşak ve süt gibi beyazdır.
Lezzeti hoştur.
Yer mantarı da yenir. Huni
biçimindedir. Şapkasının eti sarımtırak beyaz ve
sarı kenarlıdır. Kokusu kayısıyı hatırlatır.
Lezzeti ise karabiberi andırır. Hazmı
güçtür.
Faydası : Etin yerini tutar.
Protein değeri etten fazladır. Yorgunluğu
giderir. Düşünme ve öğrenme yeteneğini
geliştirir. Kansızlığı giderir. Bedenin
gelişmesinde yardımcı olur.
Romatizma ve üremi
olanlar yememelidir.
marul (lactuca) :
Bileşikgiller familyasından; geniş ve uzun yeşil
yapraklı veya çok yıllık bir bitkidir.
Tohumları, cinsine göre esmer veya siyahtır.
Ilık iklimi sever. İlk ve sonbahar aylarında
ekilir. Yurdumuzda bir çok çeşidi
vardır.
Faydası : Sinirleri yatıştırır.
Uykusuzluğu giderir. Sinirsel kalp
çarpıntılarını keser. İsteride faydalıdır.
Erkeklerde aşırı cinsel istekleri keser.
Kabızlığı giderir. Basur memelerinde faydalıdır.
Kandaki şeker miktarını düşürür. Kanı temizler.
Hazmı kolaylaştırır. Nekahat devresinin kolay
atlatılmasında yardımcı olur. Bol idrar
söktürür. Romatizma ve Nikris'te faydalıdır.
Göğsü yumuşatır. Karaciğer ve dalak şişliklerini
indirir. Böbrek iltihaplarında iyidir. Aybaşı
halinin ağrısız ve muntazam olmasını sağlar.
Suyu, ergenlik sivilcelerini giderir. Yüze
tazelik ve güzellik verir. Lapası; kan çıbanı,
apse ve yanıklarda faydalıdır. Asabi öksürükleri
keser. Anne sütünü artırır.
maydanoz
(midenuvaz) : Maydanozgiller
familyasından; yaprakları güzel kokulu ve
parçalı, kazık köklü, 30 - 100 cm boyunda, iki
yıllık otsu bir bitkidir. Çiçekleri şemsiye
halindedir. Tohumları ufak ve esmerdir.
Meyvelerinin içeriğinde uçucu bir yağ ile apiin
adlı bir glikozit vardır. Kökünde, biraz uçucu
yağ, müsilaj ve apiin vardır. Yaprakları, kökü
ve meyvesi kulanılır.
Faydası : İdrar söktürür. İştah
açar. İltihaplı yaraların iyileşmesini sağlar.
Aybaşı sancılarını keser. Sürmenajda faydalıdır.
Yüksek tansiyonu düşürür. Kalbin yorulmasını
önler. Kansızlığı giderir. Kansere karşı korur.
Karaciğer şişliğini giderir. Safra akışını
kolaylaştırır. Vücuttaki zehirli maddelerin
atılmasını kolaylaştırır. Vücutta biriken suyu
boşaltır. Böbrek taşlarının düşürülmesine
yardımcı olur. Romatizmada faydalıdır. Mide ve
bağırsaklarda gaz birikmesini önler. Bağırsak
solucanlarının düşürülmesine yardımcı olur.
Aybaşı kanamalarının düzenli olmasını sağlar.
Anne sütünü azaltır ve böylelikle memelerin
şişmesini önler. Cinsel istekleri artırır. Görme
gücünü artırır. Böbrek iltihabı olanlar maydanoz
yememelidir.
melekotu
(angelica) : Maydanozgiller
familyasından; dere kenarlarında, çayırlarda ve
ormanlardaki ağaçsız alanlarda yetişen, boyu 3 m
kadar, hoş kokulu, otsu bir bitkidir. İstanbul,
Marmara Bölgesi, Doğu Karadeniz ve Beyşehir
dolaylarında yetişir. Boyu 1- 1,5 m kadardır. 2
veya çok yıllık bir bitkidir. Gövdesi
silindiriktir. Boyuna çizgiler vardır. İçi
boştur. Mavimtırak yeşil veya kırmızı renktedir.
Çiçekleri beyazdır. Kökü ve rizomlarında uçucu
bir yağ ve tanen ihtiva eder. Yaz ve sonbahar
aylarında toplanıp kurutulur.
Faydası : Mide ve bağırsak
hastalıklarına iyi gelir. Sinirleri
kuvvetlendirir. Spazmları giderir. Astım
nöbetlerini giderir. Kuvvet ve iştah verir.
Nekahat devresinin kısa sürmesini sağlar.
Yapraklarından çıkan suya, bir parça pamuk
bastırılıp, diş çürüğüne konursa, ağrıyı keser.
Kandolaşımını düzenler. Terletir. Kurutulmuş
melekotu, dövülüp başa sürülecek olursa, bitleri
öldürür.
melisa (oğulotu)
: Ballıbabagiller familyasından; çok dallı,
beyaz çiçekli otsu bir bitkidir. En önemli türü
tıbbi melissadır. İstanbul, Bursa, Ege ve
Akdeniz bölgesinde yetişir. Boyu 30 - 80 cm
kadardır. Limon kokuludur. Çok yıllık bir
bitkidir. Yaprakları ince ve yumuşak tüylüdür.
Çiçekleri beyazdır. Yapraklarında tanen, reçine
ve uçucu bir yağ vardır.
Faydası : Mide ve bağırsak
ağrılarını keser. Kalbi kuvvetlendirir.
Hazımsızlık, baş ağrısı ve migrende faydalıdır.
Melankoli, sara, başdönmesi, kulak çınlaması ve
sinir krizlerinde şikayetleri ortadan kaldırır.
Bayılmalarda kullanılır. Mide ve bağırsak
gazlarını söker. Aybaşı ağrılarını keser ve
aybaşı kanamalarını düzenler. Huzursuzluk ve
sıkıntıları giderir. Hafıza zayıflığında
faydalıdır.
menekşe (benefşe)
: Menekşegiller familyasından; çiçekleri tek
renkli, bir veya çok yıllık otsu bir bitkidir.
Yaprakları yürek biçiminde ve hemen hemen
sapsızdır. Genellikle az veya çok koyu renkli
olur. Beyaz renklileri de vardır. İlkbahar
aylarında çiçek açar.
Faydası : Terletir. Vücuda
rahatlık verir. Kanı temizler. Vücutta biriken
zehirlerin atılmasını sağlar. Nikris ve
romatizmada faydalıdır. Kabızlığı giderir.
Sıracada faydalıdır. Cilt hastalıklarında da
kullanılır. Lapası yaraların iyileşmesini
sağlar. Menekşe yağı, egzama ve uyuzu tedavi
eder. Boğmaca ve boğaz ağrılarında faydalıdır.
Sulu temriyeleri de tedavi eder.
mersin (asmar) :
Mersingiller familyasından; daima yeşil çalı
veya 2-5 metre boyunda bir ağaçcık olan bir
bitkidir. Yaprakları deri gibi serttir.
Çiçekleri beyazdır. Kokusu güzeldir. 100 kadar
türü vardır. Yabani mersin Akdeniz çevresinde
yetişir. Meyvesine de mersin denir. Küçüktür.
Tatlı bahratlı ve kokuludur. Yenir.
Yapraklarında ve çiçek dallarında reçine, tanen,
sinaol, terpen, mirtol, pinen gibi maddeler
vardır. Meyvelerinde ise uçucu yağ, şeker,
sitrik asit bulunur.
Faydası : Bronşitte faydalıdır.
Mesane iltihaplarını da giderir. Nezlede
faydalıdır. Akciğer iltihaplarında kullanılır.
Bel soğukluğunda faydalıdır. İshali keser. Mide
ağrılarını giderir. Egzamada faydalıdır. Saçları
boyamakta kullanılır.
mercimek (merdümek)
: Baklagiller familyasından; beyaz
çiçekli, bir yıllık bir tarım bitkisi ve bunun
besin olarak kullanılan yuvarlak, yassı
tohumudur. Mart - Nisan aylarında ekilir. İlk
çağlardan beri Akdeniz bölgesinde
yetiştirilmektedir. İçeriğinde B vitaminleri ve
fosfor vardır.
Faydası : Beden ve zihin gücünü
artırır. Sinirleri kuvvetlendirir. Bağırsaklara
yumuşaklık verir. Sinir zafiyetlerinde
faydalıdır. Kan yapar. Anne sütünü artırır.
Baharatlı çorba şeklinde yenmesi tavsiye
edilir. Faydası : Beden ve zihin gücünü
artırır. Sinirleri kuvvetlendirir. Bağırsaklara
yumuşaklık verir. Sinir zafiyetlerinde
faydalıdır
meyankökü (piyan)
: Baklagillerden kalın rizomlu bir ağaçcıktır.
Yaprakları tüysü, yaprakçıkları pek çoktur.
Çiçekleri beyaz, morumsu veya mavimsidir. Başak
biçimindedirler. Yurdumuzda Batı ve Güney Doğu
Anadolu'da yetişir. Boyu 50 cm ile 2 m
arasındadır. Çok yıllık otsu bir bitkidir.
Çiçekleri mavi mor renklidir. Meyankökü adı
verilen kökleri tatlıdır. İçeriğinde glikoz,
sakkaroz, nişasta, tanen, asparagin, yağ, zamk,
reçine ve glisirizin vardır. Meyan balı da
kökünden elde edilir. Üç yıllık kökler
kullanılır.
Faydası : Grip, nezle, anjin ve
nefes darlığında faydalıdır. Öksürük ve balgam
söktürür. Vücuda rahatlık verir. İdrar söktürür.
Yüksek tansiyonu düşürür. Mide - 12 parmak
bağırsağı ülseri ve gastriti tedavi eder. İştah
açar, hazmı kolaylaştırır. İncebağırsak
iltihaplarını giderir. Vücuda serinlik verir.
Kabızlığı giderir. Fazlası tiryakilik yapar ve
zararlı olur.
misvak (salvadore
persica) : İkiçenekliler sınıfının,
salva doraceae familyasından, Doğu Afrika'dan
Hindistan'a kadar uzanan bölgelerde yetişen
küçük bir step ağacıdır. Odunu çok liflidir.
Dallarının ucundaki kısım diş fırçası yerine
kullanılır. Meyvesi de yenebilir.
Faydası : Dişleri temizler. Diş
etlerini kuvvetlendirir. Ağız kokusunu
giderir.
muşmula
(beşbıyık) : Gülgiller familyasından;
kış aylarında yaprak döken, eğri büğrü övdeli,
dallı budaklı küçük bir ağaçtır. Çiçekleri beyaz
veya pembe renklidir. Meyvesi, buruk ve hoşa
gitmeyen bir tattadır. Etlidir. 5 bölmesi
vardır. İyice olgunlaştıktan sonra
yenir.
Faydası : Böbrek kum ve taşlarının
dökülmesine yardım eder. Bağırsakların iyi
çalışmasını sağlar. İncebağırsak iltihabı, ishal
ve dizanteriyi giderir. Kan dolaşımını düzenler.
Sinirleri güçlendirir. Mide hastalıklarında
faydalıdır. Lumbago ve nikriste kullanılır. Ana
karnındaki ceninin düşmesini önler.
muz (musa) :
Muzgiller familyasından; sıcak bölgelerde
yetişen, çok yıllık ve çok büyük bir otsu bitki
cinsidir. Yurdumuzda Antalya ve Anamur
çevresinde yetiştirilir. Muz ağacının gövdesi;
toprak altında kök-sap veya soğan halinde
bulunur. Yaprakları bu kök-saptan çıkar.
Tabandaki çiçekleri meyve verir. Meyvelerin
tamamı sarkık bir sapın üzerinde toplu halde
bulunur. Nişasta ve şeker bakımından zengindir.
Lezzetlidir. Fırında veya güneşte kurutulduğu
zaman çok besleyici bir un verir.
Faydası : Vücudun ihtiyacı olan
bütün maddeleri karşılar. Kemiklerin gelişmesini
sağlar. Nekahat devresini kısaltır. Sinir
zafiyeti ve yorgunluğu giderir. Böbrek ve mafsal
iltihabında, bağırsak hastalıklarında
faydalıdır. Müzmin kabızlık çekenler fazla
yememelidir.